LENS F DEĞERİ ETU ELEKTRONİK www.etuelektronik.com

Bir Lenste aperture (diyafram açıklığı ) ve F değeri nedir?
Bir lensin teknik özelliklerine baktığınızda en başta yer alan özelliklerden birinin “maximum aperture” veya “aperture range” (diyaframın açılabileceği maksimum ve minimum çaplar) denilen bir özellik olduğunu görürsünüz. Peki “aperture” nedir ve etkileri nelerdir?
Lensin temel fonksiyonu ışığı toplamaktır. Lensin “aperture” dediğimiz özelliği lensin ışık giren ve genelde iris tarafından kontrol edilen kısmının çapıdır. Bu çap ne kadar fazla olursa lensin arkasında bulunan CCD sensörüne gelen ışıkta (bir orantıya göre) o kadar artar.

Diyafram açıklığı F-stop şeklinde bir değerle ifade edilir. Bunlar hepimizin her zaman lens özellikleri okurken gördüğü F değerleridir. F “focal length” (odak uzaklığı) ifadesinin ilk harfidir. Yani F odak uzaklığı demektir (Odak uzaklığı ile F stop değerini karıştırmayalım).
F1.4, F2, F2.8 (f/1.4, f/2, f/2.8 ile aynı anlama gelen bir gösterim) gibi her bir F-stop değeri belirli bir diyafram açıklığını ifade eder.

Bu oldukça önemli noktayı bir örnekle pekiştirelim. 50 mm odak uzaklığı bulunan bir lens düşünelim. Eğer iris göstergesi F2’nin üzerinde ise Diyafram Açıklığının çapı= F/2=50mm/2 = 25 mm dir. Buna göre bir tablo yaparsak:

Tabloda gördüğünüz gibi F-stop değeri F16 ya çıktığında diyafram çapı 50mm/16 = 3 mm ye düşüyor. Lens özelliklerini okuduğunuzda muhtelif şekillerde size Aperture (diyafram açıklığı) bilgisinin verildiğini göreceksiniz. Max Aperture: F2.8, Aperture Range: F1.8-F16, Aperture: F2.8 (W)-F3.5 (T) gibi. Sonuncu örnekte W geniş açı (wide-angle) diyafram açıklığı, T telephoto yani uzak çekim için diyafram açıklığı anlamına geliyor.

Bu aşamada bir kaç konuya daha açıklık getirmek için biraz daha derine inelim. Bu kısmı derine inmek istemeyen arkadaşlar atlayabilirler. Burada 1, 1.4, 2 değerlerinin nerden geldiği üzerinde duracağız.

Şöyle bir soru soralım. Diyafram aralığının alanının iki kat artması için yarıçapının kaç kat artması gerekir? Dairenin alanı r2’dir. Şu anki alan diyaframın şu anki çapından hareketle (rsimdiki cap)2 tır. Şimdi, alanın 2 kat arttığını varsayalım.

Yeni alan = 2 (rsimdiki cap)2 = (ryeni cap)2. Denklemde ’leri sadeleştirip iki tarafın kökünü alırsak /2rsimdiki cap = ryeni cap. (Kök 2= 1.414) Bundan çıkan sonuç yarıçapın 1.414 kat arttığında, diyafram alanının 2 kat artacağıdır.

Bu göre yukarıdaki tablodaki değerleri kendimiz bulursak;
1.41 x.1.41 = 2,
2 x 1.41 = 2.8,
2.8 x 1.41 = 4 şeklinde sonuçlar elde ederiz. Böylece bu değerlerin nerden geldiğini öğrenmiş olduk.

Alan Derinliği ve Diyafram
Açıklığı ilişkisi (DOF (Depth of Field) ve Aperture)
Alan derinliği nesnelerin odağa düştüğü uzaklıktır. Büyük alan derinliği istediğiniz durumlar vardır. Bir manzara çekimi buna örnek olabilir. Uzakta ve yakındaki tüm nesnelerin net olarak görünmesini istediğiniz bir çekim.

Öte yandan çekmek istediğiniz nesneyi diğerlerinden yalıtmak istediğiniz bir çiçek ya da bir portre çekimi düşünün. Çekmek istediğiniz nesne net görünürken diğerlerinin buğulu görünmesi durumu.

Buradan şu sonuçlara ulaşırız:
1. Yakın çekim için (düşük alan derinliği) geniş diyafram açıklığı yani F2.8 gibi düşük F-stop değeri seçin.
2. Uzak çekim için (büyük alan derinliği) dar diyafram açıklığı yani F8 gibi yüksek F-stop değeri seçin

Shutter Hızı ve Diyafram Açıklığı İlişkisi (Shutter Speed ve Aperture)
Yüksek bir Maximum Aperture değeri iyidir. Çünkü yüksek maximum aperture daha fazla diyafram açıklığı ve buda lensten CCD üzerine daha fazla ışığın geçmesi demektir.

Dolayısı ile yüksek bir Maximum Aperture değeri yüksek shutter hızında çekime imkan tanır. Yüksek shutter hızı oldukça kısa bir zaman içinde ışığı alma imkanı tanıdığından çok hızlı hareketleri buğulanma olmadan net bir şekilde elde etmeyi mümkün kılar.

Tamron 3. parti mercek üreten bir firmadır. Pek çok makinaya uygun mercek üretir. Tamron özelinde konuşmak yerine genel olarak bu tip firmalar hakkında bir kaç şey söylemek isterim. Firmalar bir çok seçenek sunarlar. Farklı odak ve yakınlaştırma sistemlerinden bir yelpazeleri vardır. Aynı zamanda bu yelpaze ile ucuzdan pahalıya seçenekler sunulur.

Filmli makina kullandığım dönemlerden kalma izlenimim daha çok bu firmaların ucuz mercekleri üzerinedir. Türkiye piyasasına pek pahalı tipleri getirilmezdi. Zaten muteber markaların pahalı mercekleri her zaman mevcuttur. İhtiyaç makul fiyatlara mercek sınırlarını genişletmekti. Dünya çapında da bu tip firmaların ana satış çizgisi ucuz modeller üzerine idi. Halen ağırlıklı olarak aynı çizgide olduklarını sanıyorum.

Farklı firmalar arasında kalite farklarından çok modeller arası kalite farkları söz konusudur. Eski yıllara ait dönemlerde özellikle İngiliz fotoğraf dergilerinde karşılaştırmalı testleri olurdu. Tabi o dönemlerde internet lüksünden yoksunduk.

Genel bilgilerle devam edelim. Bir mercek kalitesi kullanılan kristallerin karakteristiği ve saflığı yani ışık geçirgenliği ile ilgilidir. Kristal kalitesi arttığında ve kusursuzlaştığında daha fazla ışık geçirir. Mercek üzerinde belirtilen "f" değeri en küçük değere yaklaşır. f:1:4, f:1,2 gibi. Yakınlaştırma değeri arttıkça "f" değeri 4,5, 5,6, 8,0 gibi değerlere doğru yükselir. Değiştirilebilir yakınlaştırma özelliği olan mercekler yani zoom yapabilen merceklerde kararma daha fazladır. Yakınlaştırma arttıkça kararma artar. Yakınlaştırma yapan merceklerde daha fazla ışık geçirgenliğine ihtiyaç vardır. Çünkü yakınlaştırıcı mercek kullanıldığında sarsıntı da büyütülmüş olur. Sarsıntı ve dolayısı ile yaratacağı bulanık görüntüden kurtulmak için yüksek hızda çekime mecbur kalınır. Sonuçta sadece günün en yüksek ışıklı zamanlarında fotoğraf çekebilir, bunun dışında çekim yapamaz hale gelirsiniz. Böylece ucuz merceklerin alt sınırları ile tanışırsınız. Üst sınırlara çıkış, özgürlük para ile doğru orantılı olarak gelişir.

Berraklık, ışık geçirgenliği dışında deformasyonlar, renk bozulmaları gibi sorunlar da maliyet ile yakından ilgilidir.

Mercek üreten bu firmalar kalitesiz ve ucuz mercek üretiyormuş gibi görünmemek için kaliteli mercek üretimleri de yapmaktalar. Ama bazı kaliteli mercek fiyatlarının karşılık geldiği orjinallerinden daha pahalı olduğuna şahit olmuşumdur.

Diyafram nedir?
Diyafram değerleri nelerdir?
f/1.4, f/8 neyi ifade eder?
Lensimizin sahip olduğu diyafram değerini nasıl okuruz?
Diyaframın fotoğrafa nasıl bir etkisi olmaktadır?

Diyafram Nedir?

Diyafram olarak kullandığımız terimin İngilizcede iki farklı şekilde kullanılıyor olması biraz kafa karıştırıcıdır. ‘Diaphragm’ ile anlatılan geçen ışık miktarını ayarlayan yapraklı mekanizma iken bizim burada kullandığımız diyafram ‘Aperture’ terimine karşılık gelir ve ‘Açıklık’ kelimesi ile ifade edilebilir. Açıklığın çapını, dolayısıyla da geçen ışığın miktarını belirleyen bu yaprakların hareketidir.

Diyafram bıçakları ve diyafram açıklığı.

Kimi yerlerde ‘ışık düzengeci’ olarak da geçen diyafram (İng: ‘Aperture’), lensten geçen ışığın miktarını/şiddetini ayarlamak için lensin içine yerleştirilmiş olan düzenektir. Daha teknik bir tanımlama yaparsak, optik bir sistemde diyafram, görüntü düzlemine odaklanmak üzere gelen ışık demetinin konik açısını belirler. Diyafram ışık miktarını ayarlayamanın yanı sıra oluşan görüntünün niteliğini de doğrudan etkiler çünkü diyaframı açtığımızda diyaframdan geçen ışık ışınlarının optik algılayıcımıza düşme açıları değişir ve sadece odaklama yaptığımız bölge netken, geriye kalan alanların bulanık olmasına neden olur. Alan derinliği olarak bilinen bu konuya Arka planı nasıl öldürürüm? isimli yazımızda değinmiştik.

Diyaframın alan derinliği üzerinden fotoğrafa etkisi.

Diyafram değerleri nelerdir?

f değerlerinde lensin sahip olduğu açıklıkların birbirleri ile ilişkisi. Kaynak: Wikipedia

1.0, 1.1, 1.2, 1.4, 1.6, 1.8, 2.0, 2.2, 2.5, 2.8, 3.2, 3.5,
4.0, 4.5, 5.0, 5.6, 6.3, 7.1, 8.0, 9.0, 10, 11, 13, 14,
16, 18, 20, 22, 25, 29, 32, 36, 40, 45, 51, 57,
64, 72, 81, 91

Not: Bu değerler 1/3 duraklı diyafram değerleridir. Kalın yazılmış olanlar tam durak olup, 2 tam durak arasında 2 adet de 1/3 duraklık değer yer alır. Her bir değer, kendinden önceki değerin sağladığından 1/3 durak daha az ışık demektir. Mesela f:2, f:2.8′in 2 katı ışık sağlar. Ekranda gösterimi daha kolay olsun diye sadece sayı değeri bulunur ama aslında ‘f/değer’ şeklindedir yani 1.4 için f/1.4 – f/22 aralığındaki diyafram

Soru: “Bende bu ara değerler yok, f/5.6′dan doğrudan f/8′e geçiyor. Neden acaba?”
Cevap: Genelde fotoğraf makinelerinde tam değerler arasında geçişin kaç kademede olacağını belirleyebilmeniz için ayar bulunur. İngilizce makine kullananlar ‘EV step’ anahtar kelimesini arayabilirler. Bu değeri 1, 1/2 yada 1/3 yapma imkanı mevcuttur. Fotoğraf makinenizin kullanma kılavuzuna bakabilirsiniz (’Custom Functions’ bölümünde olur genelde). DSLR sahipleri gene de bulamazlarsa buradan sorarsalar yardımcı olmaya çalışırız.

Lensimizin sahip olduğu diyafram değerini nasıl okuruz?

Diyaframı belirlerken f/2.8, f/5.6 gibi şeyler duymuşsunuzdur, duymamışsanız bile lenslerin isimlerinde odak uzaklığının yanı sıra diyafram değerlerini de görmüşsünüzdür. Aşağıda fotoğrafı bulunan Sony DT 3.5-5.6/18-55 SAM lensini ele alalım. Buradaki 18 ve 55, mm cinsinden odak uzaklığını gösterirken, onların önündeki 3.5 ve 5.6 da lensin uç odak uzaklıklarında sahip olduğu en geniş diyafram değerini anlatır. Lensi 18mm’de kullanırken kullanabileceğiniz en açık diyafram değeri f/3.5 olacaktır. f/1.8 kullanmanız imkansızdır ama f/3.5 değerinden daha kısık diyafram değerlerini yani daha büyük f değerlerini kullanabilirsiniz. 55mm odak uzaklığında da kullanabileceğiniz en açık diyafram (en küçük f değeri) f/5.6′dır. Bu lens, odak uzaklığı değişken bir lens olduğu için iki adet diyafram değeri vardır.

Odak uzaklığı değişken lenste yazan diyafram değerleri nasıl okunur?

Peki ara odak uzaklıkları için, mesela yukarıdaki lensin 28mm’de sahip olduğu en küçük f değeri için ne söyleyebiliriz? Lensin üzerine bakarak tek söyleyebileceğimiz bu değerin f/3.5 ile f/5.6 arasında olduğudur. f değeri küçük odak uzaklığından büyük odak uzaklığına doğru zum yaptığımızda belli adımlarla büyür. Kimi değişken odak uzaklıklı lenslerde ise sabit diyafram değeri mevcuttur. Bu lensler değişken diyafram değerli lenslere göre daha pahalı olurlar. Bu tarz lenslere örnek olarak AF-S NIKKOR 14-24mm f/2.8G G ED lensini verebiliriz.

Değişken odak uzaklıklı lenste dabit diyafram.

Eğer sabit odak uzaklıklı bir lensinin varsa 50mm f/1.4 şeklinde bir kullanım görürsünüz. Gene aynı mantık geçerlidir. Sadece tek bir odak uzaklığı olduğu için o odak uzaklığındaki en geniş diyafram değeri yani en küçük f değeri lensin üzerinde yazar.

Sabit odaklı lenste sabit diyafram değeri.

Sabit diyafram değerinden diyaframın değiştirilemediği anlaşılmamalıdır. Sabit odak uzaklığına sahip lenste tek bir odak uzaklığı olduğu için sadece bir tane en açık diyafram değerinin olması çok doğaldır. Bu lenslerin hepsinde lensin üstünde en açık diyafram değeri yazar ve lensler en kısık diyafram değerine kadar değiştirilebilir. Mesela bir üstte yer alan Canon EF 50mm 1:1.4 (f/1.4 ile aynı anlama gelir) lensinde f/1.4 – f/22 aralığındaki tüm diyafram değerlerini kullanabilirsiniz.

Diyafram değeri sabit olup değiştirilemeyen tek lens tipi aynalı lenstir. Günümüzde büyük markalardan sadece Sony aynalı lens üretmektedir. Sony 500mm f/8 Reflex lensinin f/8 değeri sabittir, değiştirilemez.

Sony REFLEX 8/500. Gördüğünüz gibi diyafram-odak uzaklığı ikilisinin lens üzerindeki yazım şekli üreticiden üreticiye değişmekte.

Diyaframın fotoğrafa etkisi nasıldır?

Diyaframın alan derinliğini değiştirerek fotoğraftaki net alan miktarını değiştirdiğini söylemiştik. Bu bölümde örnek fotoğraflar ile diyaframın fotoğraf üzerindeki etkisine bakacağız.

Diyafram: f/11 Ekipman: Canon Eos 5D, Panagor 28mm f/2.5 (M42, MF), tumax Flaş EXIF: f/11, 1/160, ISO320 Fotoğraf: ©Okan Akan

Yukarıdaki örnekte olduğu gibi büyük f değeri yani kısık diyafram kullanarak fotoğraftaki net alan miktarını büyük tutabileceğimiz gibi, aşağıdaki fotoğrafta olduğu gibi küçük f değeri yani açık diyafram ile konuyu sahnenin geri kalan kısmından ayırabiliriz de.

Diyafram: f/2.8 Ekipman: Canon Eos 5D, TAIR 11-A 135 mm (M42, MF), EXIF: f/2.8, 1/1000, ISO50 Fotoğraf: ©Okan Akan

Manzara çekimi yaparken özellikle manzarada olabildiğince fazla alanın net olmasını isteriz ve bu nedenle büyük f değeri kullanırız.

Bazı durumlarda ise sadece sığ alan derinliği elde edip, fotoğrafı daha gizemli hale getirmek için de küçük f değeri kullanabiliriz.

Kimi zaman ise ışık yetersizliğinden elimiz mahkum diyaframımızı açabildiğimiz kadar açmamız gerekir. Olabildiğince en küçük f değerinin kullanımının neredeyse bir zorunluluk olduğu çekim alanlarının başında konser çekimleri gelir. Aşağıdaki karede ISO makinenin sahip olduğu en yüksek değer olan ISO3200′dedir ve yavaş kalmayan bir enstantane için lensin sahip olduğu en küçük f değeri kullanılmıştır.

Diyafram: f/4 Ekipman:Canon EOS 5D, Canon EF 70-200/4 L IS USM EXIF: 121mm, f/4, ISO 3200, 1/200

Fotoğraf, fotoğrafçının hissettiği şekilde anın ölümsüzleştirilmesidir dersek kimi durumlarda genel kullanımın dışına da çıkılabilir. Yukarıdakinin tersi bir durumda sanatçının hareketini izleyene yansıtmak istiyorsak ne yaparız? Bu durumda yavaş enstantane kullanmamız gerekir ve bunu da anca düşük ISO, yüksek f değeri ile elde edebiliriz. Aşağıdaki karedeki f/2.8 değeri hızlı gibi gelebilir ama kapalı salon konserlerinde ışık zaten az olduğu için 1/8 saniyelik bir pozlama için f/2.8 bile yeterli gelebilmekte :)

Diyafram: f/11 Ekipman: Canon EOS 5D, Canon EF 85/1.8 USM EXIF: f/2.8, 1/8, ISO50

Büyük f değeri kullanmak istediğimiz bir diğer alan da yüksek büyütme oranlarının kullanıldığı makro çekimleridir. Makro çekimlerinde alan derinliği zaten sığ olduğu için çok küçük f değeri kullanmak fotoğraftaki net alanın sicim kadar ince olmasına neden olabilmektedir. Makro çekenler alan derinliğini arttırabilmek için fotoğraf istifleme gibi ek yöntemler geliştirmişlerdir ama gene de keskinliğin azami olduğu büyük f değerlerini kullanarak işe başlarlar.

Diyafram: f/11 Ekipman: Canon EOS 5D, Carl Zeiss Jena Pancolar 1.8/50 (M42, MF) EXIF: f/11, 1/200, ISO125

Yukarıdaki fotoğraf için kullanılan set, lensten kameraya sıralı olarak:

- Carl Zeiss Jena Pancolar 1.8/50 ve M42-Canon adaptör
- Ters makro adaptörü
- Makro körük (13-14cm açık)
- Canon EOS 5D
- Kablosuz olarak tetiklenmiş 1/2 güçte Sunpak 422D

Diyafram: f/16 Ekipman: Canon EOS 40D, Tamron AF 17-50mm f/2.8 XR Di II LD Aspherical EXIF: f/16, ISO200, 1/125. Açıklama: Lens 17mm'de gövdeye ters takılmıştır ve ek 35mm makro uzatma tüpü kullanılmıştır. Fotoğraf: ©Taner Yıldırım